Περίοδος 1914-1940: Μια από τις σημαντικότερες για την Πιερία - Η εγκατάσταση των προσφύγων

Στις αρχές του 20ου αιώνα, μετά την σταδιακή εισροή ομογενών προσφύγων από τη Θράκη, τον Πόντο και την Μ. Ασία, αναγκαία κατέστη η εγκατάσταση και αφομοίωση τους στις ελληνικές επαρχίες. Η περίοδος 1914-1940 αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες για την Πιερία, η οποία μόλις 2 χρόνια μετά την απελευθέρωσή της πάσχιζε να αποκαταστήσει τους πρόσφυγες. Τον Δεκέμβριο του 1914, η Πιερία αριθμούσε 38 χωριά με 32.000 κατοίκους, μεταξύ των οποίων 1.500 Οθωμανοί και 20 Εβραίοι.

Η έλευση των προσφύγων δημιούργησε νέα δεδομένα στις τοπικές κοινωνίες και επανακαθόρισε τα κοινωνικοοικονομικά μεγέθη, αλλά και την παραγωγή πολιτισμικών αξιών. Μια από τις πρώτες πληθυσμιακές διαφοροποιήσεις υπήρξε ο διαχωρισμός μεταξύ προσφύγων και γηγενών, είτε αυτός ήταν αντανακλαστικός είτε συνειδητός.

 Η κατανομή των προσφύγων στην Πιερία
Μεταξύ Ιουλίου-Αυγούστου 1914, η έλευση προσφύγων από τη Θράκη και τη Μ. Ασία υπερδιπλασιάστηκε και από 2.466 ο αριθμός εκτοξεύτηκε στα 5.226 άτομα. Λίγα χρόνια αργότερα προστέθηκαν και οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, μετά την έξοδο σχεδόν 1.5 εκατομμυρίου ατόμων από τη γενέθλια γη τους. Στους πρόσφυγες του 1922, θα πρέπει επίσης να συνυπολογιστούν χιλιάδες άλλοι από τον Πόντο, τον Καύκασο, την Ανατολική Θράκη και τη Βουλγαρία. Σύμφωνα με την απογραφή των προσφύγων που διενεργήθηκε τον Απρίλιο του 1923, στην Υποδιοίκηση Κατερίνης κατέφυγαν 3.514 άτομα.

Ο Μεσότοπος και οι άνθρωποι του
Ειδικότερα στην Κατερίνη, καταγράφηκε μια αλματώδης αύξηση του πληθυσμού που μέσα σε μια δεκαετία σχεδόν διπλασιάστηκε. Από 6.540 το 1920 ανέβηκε στο 10.138 το 1928 για να φτάσει το 1940 στους 16.938 κατοίκους. Φυσικά, τα παραπάνω συγκεντρωτικά στοιχεία για τις προσφυγικές εγκαταστάσεις στο νομό Πιερίας είναι ελλιπή, καθώς η απογραφή των προσφύγων δεν περιλάμβανε όλους τους αριθμούς της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας. Μετέπειτα έρευνες έδειξαν πως μόνο η αγροτική αποκατάσταση κάλυψε 3.259 οικογένειες και συνολικά 13.217 άτομα.

Το 1928 καταγράφηκαν 10 αμιγείς προσφυγικοί οικισμοί: η Γανόχωρα, η Σεβαστή, η Μεθώνη, η Περίσταση. ο Πλαταμώνας κ.α. Αντίστοιχα, οι μικτοί προσφυγικοί οικισμοί ανέρχονταν σε 15: το Αιγίνιο, η Κατερίνη, το Κίτρος, το Λιτόχωρο κ.α.

Πυκνότητα προσφύγων | Πηγή: Facebook.com/refugee1922/

                 
Σωματεία προσφύγων της Πιερίας και η δράση τους
Οι τόποι προέλευσης των προσφύγων επιβεβαιώνονται και μέσα από τα καταστατικά των σωματείων που ίδρυσαν στη νέα πατρίδα. Η ίδρυση σωματείων δεν ανταποκρινόταν μόνο στην ανάγκη συλλογικής οργάνωσης για την προώθηση και επίλυση των προβλημάτων του προσφυγικού κόσμου. Υποδήλωνε, επίσης, και τη θέλησή για ενσωμάτωση στο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον και ως εκ τούτου τη συμβολή των προσφύγων στη γενικότερη ανάπτυξη του τόπου εγκατάστασής τους. Με αυτόν τον τρόπο, διατηρούνταν ζωντανή η μνήμη της προέλευσης και η ελπίδα της επιστροφής.

Σύνδεσμος Προσφύγων Κατερίνης
Η πρώτη χρονολογικά αίτηση ίδρυσης σωματείου ήταν αυτή με την επωνυμία Σύνδεσμος Προσφύγων Επαρχίας Κατερίνης, το 1923. Σκοπός της ήταν η βελτίωση της θέσης των προσφύγων της επαρχίας. Στο σωματείο μπορούσαν να εγγραφούν όλοι οι χριστιανοί πρόσφυγες της επαρχίας, οι οποίοι θα εξέλεγαν ένα επταμελές συμβούλιο, με πρόβλεψη για συμμετοχή και των αντιπροσώπων των χωριών.

Σύλλογος Θρακιωτών “Η Ομόνοια”
Τον Ιούλιο 1923, οι Θρακιώτες πρόσφυγες ίδρυσαν τον δικό τους σύλλογο με την επωνυμία Σύλλογος Θρακών Αικατερίνης “Η Ομόνοια”. Άμεσος σκοπός του ήταν “η ενίσχυσις της παιδείας των τέκνων των μελών … δια βοηθημάτων προς τους απόρους προς αγοράν βιβλίων και άλλων χρειωδών”. Εκτός από τη μορφωτική εξύψωση των μελών του, ο σύλλογος επιδίωξε να σταθεί αρωγός ενισχύοντας οικονομικά τις άπορες προσφυγικές οικογένειες, τις χήρες και τα ορφανά, εφόσον οι οικονομικές του δυνατότητες το επέτρεπαν. Η ίδια προϋπόθεση ίσχυε και για τη χορήγηση επιδομάτων προς τους ανέργους ή τους προσωρινά ανίκανους εξαιτίας εργατικού ατυχήματος.

Σύλλογος Προσφύγων Μ. Ασίας “Η Αλληλοβοήθεια”
Ο Σύλλογος Προσφύγων Μικράς Ασίας “Η Αλληλοβοήθεια” υπέβαλε προς έγκριση το καταστατικό του την 1η Σεπτεμβρίου 1923. Υπογράμμισε πως σκοπός του ήταν η “σύσφυξις των πατριωτικών δεσμών και σχέσεων, η στενωτέρα επικοινωνία μεταξύ των μελών του, η συνεργασία και συνεννόησις αυτών προς αλληλοβοήθειαν συνυποστήριξις και ανάπτυξίς των…”.

Οι ιδρυόμενοι σύλλογοι ανταποκρίνονταν ασφαλώς στην ατμόσφαιρα της εποχής και στις ανάγκες της. Η συσπείρωση των προσφύγων στη νέα πατρίδα με βάση την καταγωγή, αφενός ενδυνάμωνε τη διεκδικητική φωνή τους για ικανοποίηση των αιτημάτων τους και ενίσχυε το πνεύμα αλληλεγγύης και αφετέρου κρατούσε άσβεστη τη μνήμη των χαμένων πατρίδων.

Σωματείο Αστών Προσφύγων “Η Ένωσις”
Ιδιαίτερο παράδειγμα αποτελούσε το Σωματείο Αστών Προσφύγων “Η Ένωσις”. Η επωνυμία του υποδήλωνε ακριβώς την πρόθεση των ιδρυτικών μελών να οργανωθούν οι αστοί πρόσφυγες σε ομοσπονδιακή βάση, με έδρα την Κατερίνη. Έτσι, θα ξεπερνιόνταν οι διαχωρισμοί σε σχέση με τον τόπο προέλευσης. Ίσως πρόκειται για το μόνο σωματείο που περιλάμβανε και τους ιδιαίτερους τόπους καταγωγής των ιδρυτικών μελών (Πόντος, Μικρά Ασία και Θράκη), ώστε να επιβεβαιώσει τον ενωτικό χαρακτήρα του.

Τέλος…
Στην Κατερίνη και γενικότερα στην Πιερία η εγκατάσταση των προσφύγων, ιδιαίτερα μετά το 1922, δημιούργησε νέα δεδομένα. Αφενός, επαναχαράχθηκε ο πληθυσμιακός χάρτης της περιοχής και αφετέρου οδήγησε σε μια πολεοδομική αναδιάρθρωση του αστικού τοπίου. Είτε τελικά αφορούσε την αγροτική είτε την αστική αποκατάσταση, οι πρόσφυγες προσέφεραν άφθονα και φτηνά εργατικά χέρια. Δόθηκε, έτσι, στους επιχειρηματίες η δυνατότητα να ελέγξουν τη διαδικασία της παραγωγής και των εργασιακών σχέσεων. Το κράτος είχε την ευκαιρία για μια συγκροτημένη αγροτική πολιτική ανάπτυξης της υπαίθρου μέσω της αύξησης και του εμπλουτισμού της γεωργικής παραγωγής.

Στη νέα αυτή πατρίδα οι προσφυγικοί σύλλογοι αποτελούσαν, όχι μόνο τους αναγκαίους συνεκτικούς κρίκους μεταξύ των μελών, αλλά και τους νοηματικούς αρμούς πρόσδεσης με τις χαμένες πατρίδες, τις οποίες ωστόσο, δεν θεωρούσαν ακόμα χαμένες.

Πρόσφυγες 20ος αιώνας

Εφημερίδα “Μακεδονία”, 1925
Πηγή: maxmag.gr